Van middeleeuwse kastijdingsmonniken tot de 21e eeuw.

Elke Pasen in Spanje, en vooral in Andalusië, is de Heilige Week voorafgaand aan Pasen getuige van een verschijnsel dat nergens anders ter wereld voorkomt. Het Spaanse katholicisme heeft zijn wortels stevig verankerd in de middeleeuwen, en de tradities die u vandaag de dag kunt aanschouwen zijn aanzienlijk geëvolueerd, maar desalniettemin een verbazingwekkend getuigenis van een continuïteit van religieuze cultuur die zich uitstrekt over meer dan 500 jaar en nog steeds bloeiende. Voor de leek, of voor iedereen die niet lokaal is, is het een dramatisch en ontzagwekkend schouwspel. Het brengt hele steden dagenlang tot stilstand, genereert honderden miljoenen euro's aan economische activiteit en biedt een gevoel van identiteit en een sociale structuur die elk niveau van de Andalusische samenleving doordringt, zelfs in deze door sociale media gedreven, seculiere tijden. Ik zal de beschrijvingen uit mijn artikel van mijn eerste ontmoeting met dit evenement in 1992 niet herhalen, dus bekijk het ooggetuigenverslag hier vanuit een oningewijde standpunt.

Spanje is een katholiek land, maar grotendeels seculier, met een lage geboortecijfer en onopvallende kerkbezoekcijfers. En toch getuigt elk jaar met Pasen van een explosie van ogenschijnlijke religieuze vurigheid, met massale deelname, extravagance en een impact op elk aspect van het leven. Sevilla, Málaga, Granada en andere steden komen praktisch tot stilstand omdat de straten overvol zijn met mensen en processies van 's morgens vroeg tot in de vroege uurtjes. Restaurants en bars doen hun beste zaken van het jaar, en alle andere normale bedrijven zijn zeker van ondergeschikt belang. Voor de buitenstaander is het verbazingwekkend hoe een religieus festival een stad zo kan domineren, dagenlang, zo volledig.



Dus wat is er aan de hand?

Aannemende dat je niet Spaans bent, en waarschijnlijk niet eens katholiek, het gaat ongeveer zo. Semana Santa of Heilige Week draait allemaal om de viering van de zeven dagen die Jezus van Nazareth van zijn triomfantelijke intrede op Palmzondag in Jeruzalem leidde tot zijn openbare executie op de vrijdag, en zijn wonderbaarlijke opstanding en verdwijning op de zondag. Deze hele opeenvolging van gebeurtenissen wordt in de katholieke kerk gevierd als de Passie van Christus. Het omvat zijn worsteling in de tuinen van Getsemane wetende als hij dat doet, het lot dat hem te wachten staat, en het laatste avondmaal met zijn kameraden waar hij de Eucharistie instelt, de kern van het katholieke ritueel. En dan zijn proces en executie door aan het kruis te worden genageld. Het is zeker dramatisch spul, zelfs vanuit het perspectief van een ongelovige. De kerk heeft altijd respect betaald aan deze geschiedenis door middel van een reeks missen en rituelen die zich in de loop van de eeuwen hebben ontwikkeld. Een van de zeer krachtige rituelen die evolueerden was de 'kruisweg', de 'via crucis'. Deze reeks van 14 gebeurtenissen is vermoedelijk gebaseerd op het echte pad van Jezus naar Golgotha door de straten van Jeruzalem. Overal paraderen en vereren katholieken veertien verschillende afbeeldingen van deze reis naar executie, of het nu in de parochiekerk is, of, zoals in veel Spaanse steden, zijn de beelden verspreid door de stad zelf. Een Semana Santa-processie vereren deze stadia, het draagt de praalwagens met de afbeeldingen van de kruisiging en de viering van de heilige moeder, en de deelnemers lopen plechtig, soms ceremonieel zichzelf geselen, uren en uren lang. De 'costaleros' die de praalwagens dragen werken in martelende fysieke inspanning. Processie is lijden, boete doen voor zijn zonden, en het is in deze actie, van boete, dat het hele cultus zijn oorsprong heeft. Wat buitengewoon is, is dat vanuit een bescheiden begin van monniken die zich in het openbaar in de 14e eeuw flagelleerden, Semana Santa evolueerde tot een immense mini-maatschappij en multimiljoenen euro bedrijf, en een cultureel fenomeen waarmee miljoenen Spanjaarden zichzelf definiëren. De reis van monniken die zichzelf in een bloedige razernij geselden tot wat je nu ziet was lang en geleidelijk. Het is gevormd door oorlogen, pestilenties en hongersnood en gevormd door de enorme rijkdommen die werden geroofd van de inheemse volkeren van Zuid-Amerika, en door politieke opstanden, zowel seculier als religieus. De praktijk van zelfkastijding, zichzelf geselen om de geest te zuiveren en boete te doen voor zonden, was wijdverbreid onder kloosterorden in de middeleeuwen. Het verspreidde zich gestaag naar de leken, waar broederschappen van boetelingen werden gevormd onder de ambachtsgilden. In het begin van de jaren 1400 begonnen franciscaner monniken op Goede Vrijdag door de straten van Sevilla te processeren door zichzelf te geselen in boetedoening. Het cultus van de 'weg van het kruis' werd geïmporteerd door kruisvaarders die terugkeerden uit het Heilige Land. Dit werd officieel verankerd door de Markies van Tarifa bij zijn terugkeer uit Jeruzalem in 1521. Dit maakte processies tijdens de heilige week tot gebruikelijke praktijk in de kerk. Al in 1448 hadden de franciscaner monniken toestemming gekregen van de kerk om een broederschap van geselaars te vormen, bekend als de Santa Vera de la Cruz in Sevilla, de eerste geregistreerde broederschap of 'Hermandad'. De eerste Hermandad in Málaga werd goedgekeurd in 1487, een proactieve stap om de stad opnieuw te katholiseren die pas recent hersteld was van de islamitische overheersing. Sevilla was bijna tweehonderd jaar eerder heroverd. Dus tegen het begin van de jaren 1500 waren de processies van de geselaars van boetelingen goed geïnstitutionaliseerd door de Kerk. Nu volgt er een periode van expansie waarbij de leken, de gewone mensen, zich aan het vormen zijn tot broederschappen (Cofradias) om gemaskerd te processeren, met de vuurkruisen. Ze zijn gevormd uit gilden, buurtgroepen en handelsbedrijven. Spanje beleefde een economische bloei uit de Nieuwe Wereld, en de toegangshaven was Sevilla. Kerken worden versierd in Latijns goud en zilver. Processies zijn natuurlijk geen christelijke uitvinding, maar een echo van de heidense culten die een groot deel van Europa domineerden, en vooral van de Romeinse bezetting. Net zoals stierenvechten een echo is van Romeinse amfitheaters en bloedspelen, zo zijn religieuze processies een echo van hun heidense voorouders. De vaandels en banieren van de Cofradias lijken opmerkelijk veel op die van de Romeinse cultuur. De cultus van deze processies groeide snel onder de mensen, tot het punt waar de kerk moeite had om de activiteit te reguleren en te controleren, en de financiële implicaties ervan. De leken die geld uitgeven aan dergelijke zaken, waarbij ze eigenlijk de kerk die inkomsten ontzeggen, was iets wat niet gemakkelijk zat. Het feit dat de leken Cofradias eigendom waren, gerund en betaald door de mensen en niet de kerk, was een impliciete uitdaging aan haar autoriteit. De feitelijkheid dat de leke Cofradias, door kerk goedgekeurde ordes, eigenlijk hun eigen Cofradias waren, en derhalve niet de kerk, was een impliciete uitdaging aan haar autoriteit. De kerk besteedde inderdaad een groot deel van de 17e eeuw aan het reguleren van de 'Cofradias' van leken, met specifiek gecontroleerde uren en routes. De evolutie van de praktijk in Málaga is minder duidelijk, gezien het enorme verlies aan documenten en bewijsmateriaal in de verschillende sociale onrust van de 19e en 20e eeuw.